Nabożeństwo Gorzkich Żali

s. Ernesta Zielińska
Gorzkie Żale – to popularne, rdzennie polskie nabożeństwo i zbiór pieśni o Męce Pańskiej śpiewanych podczas Wielkiego Postu. Nazwa Gorzkie Żale pochodzi od pierwszych wyrazów pieśni: „Gorzkie żale przybywajcie, serca nasze przenikajcie”. Historia powstania Gorzkich Żalów przypada na koniec XVII i pierwszą połowę XVIII wieku i łączy się ściśle z historią Bractwa św. Rocha istniejącego przy kościele Świętego Krzyża w Warszawie, gdzie posługę duszpasterską pełnili i pełnią Księża Misjonarze św. Wincentego à Paulo. Bractwo to było najbardziej czynnym ze wszystkich innych stowarzyszeń, zwłaszcza na polu charytatywnym i liturgicznym. Członkom Bractwa św. Rocha z kościoła Św. Krzyża w Warszawie i ich opiekunowi, ks. Wawrzyńcowi Stanisławowi Bennikowi CM przypisuje się bowiem napisanie tekstu specjalnego nabożeństwa. Nie wiemy czy ks. Bennik CM ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy świętego Wincentego a’ Paulo, jest jedynym autorem tego dzieła, ale na pewno je wydał drukiem w lutym 1707 pod tytułem „Snopek Myrry z Ogroda Gethsemańskiego albo żałosne Gorzkiey Męki Syna Bożego (…) rozpamiętywanie”. Nazwa się wzięła od MIRRY czyli daru, jaki trzej królowie złożyli Bożemu Dzieciątku. Dar mirry był zapowiedzią męki i śmierci zbawczej Chrystusa. Pierwsze nabożeństwo zostało uroczyście odprawione w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu, 13 marca 1707 roku w kościele pw. Świętego Krzyża w Warszawie. Nabożeństwo to bardzo szybko zyskało popularność w całej Polsce i otrzymało akceptację Stolicy Apostolskiej. Rozpowszechnili je oczywiście Księża Misjonarze Św. Wincentego a Paulo. Gorzkie Żale są śpiewane na całym świecie. W roku 2007 obchodzony był jubileusz 300 lecia powstania tego nabożeństwa.
Jak podają różne źródła Gorzkie Żale nawiązują treścią do tradycji pieśni pasyjnych, lamentacji, płaczów…. Ich schemat oparty jest na schemacie Jutrzni z modlitwy brewiarzowej. Treść nabożeństwa opiera się na ewangelicznym opisie męki, jednak bardzo widoczny jest wpływ tekstów ze Starego Testamentu, takich jak Psalm 22 oraz Pieśń o Cierpiącym Słudze Jahwe z Księgi Proroka Izajasza. To na nich zwłaszcza opierają się bardzo plastyczne opisy przeżyć torturowanego Jezusa podczas biczowania, upokorzeń, jakich doznawał od otaczających Go żołnierzy i tłumu, aż do ukrzyżowania.
Nabożeństwo Gorzkich Żali dzieli się na trzy części. W każdą niedzielę Wielkiego Postu odprawia się jedną część. Gorzkie Żale rozpoczynają się Zachętą (inaczej Pobudką). Zachęta rozpoczynająca każdą z części jest taka sama. Od początku nabożeństwo Gorzkich Żali miało również bardzo uroczystą oprawę liturgiczną. Najczęściej jest odprawiane podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu, a jego częścią jest specjalne kazanie pasyjne. Siostry Pasjonistki czynnie uczestniczą w nabożeństwie Gorzkich Żali w kaplicach zakonnych lub z wiernymi w kościołach. Teksty tego nabożeństwa wykorzystują również podczas Godziny Świętej odprawianej w nocy między 23.00,a 24.00 w czwartek przed pierwszym piątkiem miesiąca.